第2节 数列的极限

极限的思想是近代数学的一种重要思想,是探究某些实际问题的精确解答而产生的。例如,我国古代数学家刘徽(公元3世纪)利用圆内接正多边形来推算圆面积的方法——割圆术,就是极限思想在几何学上的应用。又如,春秋战国时期的哲学家庄子(公元4世纪)在《庄子·天下篇》一书中对“截丈问题”有一段名言:“一尺之棰,日截其半,万世不竭”,其中也隐含了深刻的极限思想。

关键词:数列极限的定义、数列极限的唯一性、有界性、保号性

极限是研究变量变化趋势的基本工具,高等数学中许多基本概念,例如连续、导数、定积分、无穷级数求和等都建立在极限的基础上。

一 数列极限的概念

引例 “一尺之棰,日取其半,万世不竭。”

这样剩下棒子的长度就成了一个数列,其通项为

\[ a_n = \left( \frac{1}{2} \right)^n. \]

容易看出,当 \( n \) 无限增大,棒长无限接近于一个确定的常数零。我们把这个确定的常数零,称为数列当 \( n \) 趋向于无穷时的极限。

一般地,如果“随着 \( n \) 的无限增大,通项 \( a_n \) 无限地接近某一常数 \( A \) ”,则称常数 \( A \) 为数列的极限。

如何准确地刻划极限的概念呢?我们知道数与数的接近程度可以通过这两个数差的绝对值来刻画。这就是说,当 \( n \) 充分大时,数列的通项 \( a_n \) 与常数 \( A \) 之差的绝对值可以任意的小。任意小性是无法用一个具体的很小很小的数来刻画的。为此,引入希腊字母 \( \epsilon \) 来刻画任一小的正数。

定义1(定义)

\(\{ a_n \}\) 为一数列,如果存在常数 \( A \),对于任意给定的正数 \( \epsilon \),总存在正整数 \( N \),使得当 \( n > N \) 时,有

\[ |a_n - A| < \epsilon, \]

则称常数 \( A \) 为数列 \(\{ a_n \}\) 的极限,或称数列 \(\{ a_n \}\) 收敛于 \( A \),记作

\[ \lim_{{n \to \infty}} a_n = A, \]

\[ a_n \to A \quad (n \to \infty). \]

否则称数列 \(\{ a_n \}\) 没有极限,或者说数列 \(\{ a_n \}\) 是发散的。

这里引入两个常用的数学符号:“\( \forall \)” 表示任意的;“\( \exists \)” 表示存在。由此,

\[ \forall \epsilon > 0, \exists N \in \mathbb{N}, \forall n > N, |a_n - A| < \epsilon. \]
例1 证明 \(\lim_{{n \to \infty}} \frac{1}{n} = 0\)

证明:任给 \(\epsilon > 0\),为了使 \( | \frac{1}{n} - 0 | < \epsilon \),即

\[ \frac{1}{n} < \epsilon, \]

所以存在正整数 \( N \),当 \( n > N \) 时,有

\[ n > \frac{1}{\epsilon}. \]

因此,

\[ \forall \epsilon > 0, \exists N = \left\lceil \frac{1}{\epsilon} \right\rceil, \forall n > N, | \frac{1}{n} - 0 | < \epsilon. \]

\[ \lim_{{n \to \infty}} \frac{1}{n} = 0. \]


例2 证明 \(\lim_{{n \to \infty}} \frac{n+1}{n} = 1\)

查看解答

证明:任给 \(\epsilon > 0\),为了使 \( | \frac{n+1}{n} - 1 | < \epsilon \),即

\[ \left| 1 + \frac{1}{n} - 1 \right| < \epsilon, \]

\[ \frac{1}{n} < \epsilon. \]

所以存在正整数 \( N \),当 \( n > N \) 时,有

\[ n > \frac{1}{\epsilon}. \]

因此,

\[ \forall \epsilon > 0, \exists N = \left\lceil \frac{1}{\epsilon} \right\rceil, \forall n > N, | \frac{n+1}{n} - 1 | < \epsilon. \]

\[ \lim_{{n \to \infty}} \frac{n+1}{n} = 1. \]

例3 证明 \(\lim_{{n \to \infty}} \frac{2n+1}{n} = 2\)

查看解答

证明:\(\forall \epsilon > 0, \exists N \in \mathbb{N}, \forall n > N, \left| \frac{2n+1}{n} - 2 \right| < \epsilon \)

\[ \left| 2 + \frac{1}{n} - 2 \right| < \epsilon, \]

\[ \frac{1}{n} < \epsilon. \]

存在正整数 \( N \),当 \( n > N \) 时,有

\[ n > \frac{1}{\epsilon}. \]

所以

\[ \forall \epsilon > 0, \exists N = \left\lceil \frac{1}{\epsilon} \right\rceil, \forall n > N, \left| \frac{2n+1}{n} - 2 \right| < \epsilon. \]

\[ \lim_{{n \to \infty}} \frac{2n+1}{n} = 2. \]

练习题

证明 \(\lim_{{n \to \infty}} \frac{3n+2}{n} = 3\)

Hint:

将分子和分母同时除以 \( n \),然后取极限。

Answer:

\(\lim_{{n \to \infty}} \frac{3n+2}{n} = 3\)

Solution:

证明:任给 \(\epsilon > 0\),为了使 \( \left| \frac{3n+2}{n} - 3 \right| < \epsilon \),即

\[ \left| 3 + \frac{2}{n} - 3 \right| < \epsilon, \]

\[ \frac{2}{n} < \epsilon. \]

所以存在正整数 \( N \),当 \( n > N \) 时,有

\[ n > \frac{2}{\epsilon}. \]

因此,

\[ \forall \epsilon > 0, \exists N = \left\lceil \frac{2}{\epsilon} \right\rceil, \forall n > N, \left| \frac{3n+2}{n} - 3 \right| < \epsilon. \]

\[ \lim_{{n \to \infty}} \frac{3n+2}{n} = 3. \]

二 收敛数列的性质

定理1 (极限的唯一性)

收敛数列的极限是唯一的。

证明(用反证法)

\(\{ a_n \}\) 收敛于 \(A\),且收敛于 \(B\),不妨设 \(A < B\)。取

\[ \epsilon = \frac{B - A}{2}. \]

由于 \(\{ a_n \}\) 收敛于 \(A\),存在正整数 \(N_1\),当 \(n > N_1\) 时,有

\[ |a_n - A| < \epsilon, \]

\[ A - \epsilon < a_n < A + \epsilon, \]

\[ A - \frac{B - A}{2} < a_n < A + \frac{B - A}{2}, \]

\[ A < a_n < \frac{A + B}{2}. \]

由于 \(\{ a_n \}\) 收敛于 \(B\),存在正整数 \(N_2\),当 \(n > N_2\) 时,有

\[ |a_n - B| < \epsilon, \]

\[ B - \epsilon < a_n < B + \epsilon, \]

\[ B - \frac{B - A}{2} < a_n < B + \frac{B - A}{2}, \]

\[ \frac{A + B}{2} < a_n < B. \]

\(N = \max(N_1, N_2)\),当 \(n > N\) 时,有

\[ A < a_n < \frac{A + B}{2} < a_n < B. \]

矛盾,所以

\[ A = B. \]

定理2(有界性)

收敛数列必定有界。

证明

\(\{ a_n \}\) 收敛于 \(A\),则对 \(\epsilon = 1\),存在正整数 \(N\),当 \(n > N\) 时,有

\[ |a_n - A| < 1, \]

\[ A - 1 < a_n < A + 1. \]

\(M = \max \{|a_1|, |a_2|, \ldots, |a_N|, |A - 1|, |A + 1|\}\),则对于一切 \(n \in \mathbb{N}\),都有

\[ |a_n| \leq M. \]

故收敛数列有界。

反之未必:有界数列不一定收敛。

推论 若数列无界,则必发散。

定理3(保号性)

若数列 \(\{ a_n \}\) 收敛于 \(A\),且 \(A \ne 0\),则存在正整数 \(N\),当 \(n > N\) 时,\(a_n\)\(A\) 同号。

证明

不妨设 \(A > 0\),由 \(\{ a_n \}\) 收敛于 \(A\),按照定义

\[ \forall \epsilon = \frac{A}{2}, \exists N \in \mathbb{N}, \forall n > N, |a_n - A| < \epsilon, \]

\[ -\frac{A}{2} < a_n - A < \frac{A}{2}, \]

\[ A - \frac{A}{2} < a_n < A + \frac{A}{2}, \]

\[ \frac{A}{2} < a_n < \frac{3A}{2}. \]

即当 \(n > N\) 时,\(a_n\)\(A\) 同号。

推论

若数列 \(\{ a_n \}\) 从某项起有 \(a_n > 0\)(或 \(a_n < 0\)),且 \(\lim_{{n \to \infty}} a_n = A\),那么 \(A \geq 0\)(或 \(A \leq 0\)。

三、函数极限的定义

数列是定义在正整数集合上的函数。数列的极限可以看作函数当自变量 \(x \to +\infty\) 时的极限。若将数列极限概念中自变量和函数值的特殊性撇开,可以引出函数极限的概念。

一 自变量趋于无穷大时函数的极限

观察函数 \(f(x) = \frac{1}{x}\),从图像上可见:当自变量 \(x \to +\infty\) 时,对应的函数值 \(f(x)\) 无限地接近于0。

定义1

\(y = f(x)\) 为定义在 \((a, +\infty)\) 上的函数,\(A\) 是一个常数,如果对于任意给定的正数 \(\epsilon\),存在正数 \(M\),使得当 \(x > M\) 时,恒有

\[ |f(x) - A| < \epsilon, \]

则称 \(A\) 是函数 \(f(x)\)\(x \to +\infty\) 时的极限,记作

\[ \lim_{{x \to +\infty}} f(x) = A, \]

\[ f(x) \to A \quad (x \to +\infty). \]

从图像上可见,函数 \(f(x) = \frac{1}{x}\) 当自变量 \(x \to +\infty\) 时,对应的函数值 \(f(x)\) 也无限地接近于0。类似于定义1,可定义 \(x \to -\infty\) 时函数的极限。

定义2

函数 \(y = f(x)\)\((- \infty, b)\) 内有定义(\(A\) 为常数),若任给 \(\epsilon > 0\),存在正数 \(M\),当 \(x < -M\) 时,恒有

\[ |f(x) - A| < \epsilon, \]

则称常数 \(A\) 为函数 \(f(x)\)\(x \to -\infty\) 时的极限,记作

\[ \lim_{{x \to -\infty}} f(x) = A, \]

\[ f(x) \to A \quad (x \to -\infty). \]

综上,对于函数 \(f(x) = \frac{1}{x}\),从图像上可见,当 \(x \to +\infty\)\(x \to -\infty\) 时,函数值 \(f(x)\) 无限地接近于0。综合定义1和定义2,那么,如何反映函数自变量 \(x\) 朝左右两个方向同时变化时函数 \(f(x)\) 的变化趋势呢?即如何定义 \(x \to a\) 时的极限。

定义3

函数 \(y = f(x)\)\((a - \delta, a + \delta)\) 内有定义,若任给 \(\epsilon > 0\),存在正数 \(\delta\),当 \(0 < |x - a| < \delta\) 时,恒有

\[ |f(x) - A| < \epsilon, \]

则称常数 \(A\) 为函数 \(f(x)\)\(x \to a\) 时的极限,记作

\[ \lim_{{x \to a}} f(x) = A, \]

\[ f(x) \to A \quad (x \to a). \]

例1 证明 \(\lim_{{x \to +\infty}} \frac{1}{x} = 0\)

查看解答

证明:任给 \(\epsilon > 0\),取 \(M = \frac{1}{\epsilon}\),当 \(x > M\) 时,有

\[ \left| \frac{1}{x} - 0 \right| < \epsilon. \]

所以

\[ \lim_{{x \to +\infty}} \frac{1}{x} = 0. \]

练习题

证明 \(\lim_{{x \to -\infty}} \frac{1}{x} = 0\)

Hint:

类似于 \(x \to +\infty\) 时的证明,取适当的 \(M\)

Answer:

\(\lim_{{x \to -\infty}} \frac{1}{x} = 0\)

Solution:

证明:任给 \(\epsilon > 0\),取 \(M = \frac{1}{\epsilon}\),当 \(x < -M\) 时,有

\[ \left| \frac{1}{x} - 0 \right| < \epsilon. \]

所以

\[ \lim_{{x \to -\infty}} \frac{1}{x} = 0. \]

例2 证明 \(\lim_{{x \to -\infty}} \frac{1}{x} = 0\)

查看解答

证明:任给 \(\epsilon > 0\),取 \(M = \frac{1}{\epsilon}\),当 \(x < -M\) 时,有

\[ \left| \frac{1}{x} - 0 \right| < \epsilon. \]

所以

\[ \lim_{{x \to -\infty}} \frac{1}{x} = 0. \]

例3 讨论 \(\lim_{{x \to 0}} \frac{\sin x}{x}\)

查看解答

解:设 \(y = \frac{\sin x}{x}\),显然 \(y\)\(x = 0\) 点处没有定义,但在 \(x \ne 0\) 的点处有定义,并且有

\[ \lim_{{x \to 0}} \frac{\sin x}{x} = 1. \]

由极限的定义,容易得到下面的定理:

定理1

极限存在的充分必要条件是

\[ \lim_{{x \to a^-}} f(x) = \lim_{{x \to a^+}} f(x) = A, \]

\[ \lim_{{x \to a}} f(x) = A. \]

例4 讨论 \(\lim_{{x \to 0}} \frac{1}{x}\) 是否存在

查看解答

解:容易证明:

\[ \lim_{{x \to 0^-}} \frac{1}{x} = -\infty, \] \[ \lim_{{x \to 0^+}} \frac{1}{x} = +\infty. \]

由定理1可得 \(\lim_{{x \to 0}} \frac{1}{x}\) 不存在。

例5 讨论 \(\lim_{{x \to 1}} \frac{1}{(x-1)^2}\) 是否存在

查看解答

解:容易证明:

\[ \lim_{{x \to 1^-}} \frac{1}{(x-1)^2} = +\infty, \] \[ \lim_{{x \to 1^+}} \frac{1}{(x-1)^2} = +\infty. \]

由定理1可得 \(\lim_{{x \to 1}} \frac{1}{(x-1)^2} = +\infty。

例6 讨论 \(\lim_{{x \to 0}} \frac{1}{x^2}\) 是否存在

查看解答

解:容易证明:

\[ \lim_{{x \to 0^-}} \frac{1}{x^2} = +\infty, \] \[ \lim_{{x \to 0^+}} \frac{1}{x^2} = +\infty。 \]

由定理1可得 \(\lim_{{x \to 0}} \frac{1}{x^2} = +\infty。

练习题

讨论 \(\lim_{{x \to 2}} \frac{1}{(x-2)^2}\) 是否存在。

Hint:

类似于 \(\lim_{{x \to 1}} \frac{1}{(x-1)^2}\) 的讨论,考虑左右极限。

Answer:

\(\lim_{{x \to 2}} \frac{1}{(x-2)^2} = +\infty\)

Solution:

解:容易证明:

\[ \lim_{{x \to 2^-}} \frac{1}{(x-2)^2} = +\infty, \] \[ \lim_{{x \to 2^+}} \frac{1}{(x-2)^2} = +\infty. \]

由定理1可得 \(\lim_{{x \to 2}} \frac{1}{(x-2)^2} = +\infty。